Κυριακή 28 Οκτωβρίου 2012

Greeklish

Τι θα έλεγε ο Πλάτωνας για τα greeklish;

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  12/04/2011 06:34

Η προέκταση του χεριού των μαθητών είναι το κινητό τους. Πάρτε τους το κινητό και προκαλέστε τη νέα επανάσταση. Σαφέστατα και ορθώς απαγορεύεται το κινητό στην τάξη. Σαφέστατα, επιμόνως και χωρίς αιδώ τα κινητά χρησιμοποιούνται μέσα στην τάξη, κατά κόρον. Ποιος 40άρης ή 50άρης δάσκαλος ή καθηγητής θα προλάβει τον 14χρονο πιτσιρικά; Κρυμμένο το κινητό μέσα στα πόδια ή στην πάνινη κασετίνα που βολεύει μια χαρά για να φαίνεται, κρυμμένο ανάμεσα στα στυλό, αν έρχεται μήνυμα ή κλήση. Τα sms δίνουν και παίρνουν. Οι ταχύτητες είναι εκπληκτικές, τυφλό σύστημα και καμία αγωνία ορθογραφίας μιας και το κείμενο είναι σε greeklish.

Πολλοί θα πουν ότι τα greeklish κάνουν τους νέους ανορθόγραφους! Ποια είμαι εγώ που θα διαφωνήσω; Έρευνα πριν λίγα χρόνια του Παιδαγωγικού τμήματος Νηπιαγωγών του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας -η οποία είχε θέμα τα greeklish και διεξήχθη σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης- διαπίστωσε ότι η εκτενής χρήση των greeklish οδηγεί σε αύξηση των ορθογραφικών λαθών στα γραπτά του σχολείου. Πράγματι!

Απειλείται όμως η ελληνική γλώσσα από τα greeklish; Σοβαρά;

Γιατί, άραγε, όλοι οι νέοι γράφουν με λατινικούς χαρακτήρες; Για πιο γρήγορα και πιο εύκολα (ερωτώ και απαντώ). Greeklish θα γράψει κάποιος στο μνμ (μήνυμα) στο κινητό, στο chat, σε κάποιο forum, πιθανόν στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.

Η γλώσσα είναι ζωντανή και όταν επιπεδοποιείται συνειδητά δεν μεταφέρει την ουσία της κουλτούρας, της παράδοσης που κουβαλάει μία γλώσσα με ιστορία, πολιτισμό, κανόνες και όλα τα συναφή όπως είναι η ελληνική γλώσσα.

Είναι πλέον μάταιο να χαρακτηρίσουμε τα greeklish μία σύγχρονη μάστιγα. Έχουν παγιωθεί, κυκλοφορούν ανάμεσά μας, οι νέοι θεωρούν δεδομένη τη γραφή κυρίως στα κινητά με αυτή τη μορφή, νιώθουν άνετα χωρίς κόμπλεξ για τα ορθογραφικά τους λάθη. Στα greeklish νιώθουν όλοι ίσοι. Θα τους χωρίσει κάτι άλλο αλλά όχι ο χαρακτηρισμός του κακού μαθητή, του βλάκα ή του ανίδεου. Αν θέλουμε να πλησιάσουμε τους νέους, να τους επηρεάσουμε και να τους δείξουμε την αξία της γνώσης θα πρέπει να κατανοήσουμε τα greeklish.

Δεν υπάρχει περίπτωση νέος άνθρωπος να πεισθεί να γράψει το μήνυμα που στέλνει στο φίλο του στην …καθαρόαιμη ελληνική γλώσσα.

Με την καμία…

Ο Πλάτων, ο Ισοκράτης και άλλοι καταδίκαζαν τη γραφή επειδή πίστευαν ότι αδυνατίζει τη μνήμη και ότι αποδίδει μόνο κατά προσέγγιση τον ενδιάθετο λόγο.

Η γραφή, τότε, ήταν η νέα τεχνολογία.

Ένα φαινόμενο εξαπλώνεται σε τέτοιο βαθμό για δύο λόγους: Πρώτον, γιατί φανερά εξυπηρετεί ανάγκες και δεύτερον επειδή δεν υπάρχει κάποιο αντίπαλο δέος που να αντιπροτείνει. Έτσι, λοιπόν, αντί να καταδιώκουμε τα greeklish ας ανακαλύψουμε τις ανάγκες που καλύπτoυν και ας θέσουμε απέναντι έναν πύργο, ψηλό, ατίθασο που θα διεκδικήσει το μυαλό και την ψυχή των νέων δίνοντάς τους προοπτική. Είναι παράλογο να ζητάμε από τους νέους να εγκαταλείψουν τα greeklish όταν αυτό που τους αντιπροτείνουμε είναι το απαρχαιωμένο επιχείρημα του Πλάτωνα.

Η παιδεία πρέπει να εκσυγχρονιστεί, να αναπνεύσει τα χνώτα των νέων και να τους οδηγήσει στο μέλλον μέσα από την ηλεκτρονική γραφή. Η προσέγγιση πρέπει να γίνει μέσα από τα …τσιπάκια.

Ας μην υποτιμάμε την αντίληψη των μαθητών μας.

Γνωρίζουν τα λάθη των greeklish απλά δεν τους λέει και πολλά η ορθογραφία. Γιατί είναι απαραίτητο να τους λέει κάτι;

Η ανησυχία των προβληματισμένων «ανορθόγραφων» ορθογράφων είναι αποστολή sms χωρίς αναφορά!

Η ουσία βρίσκεται στο ότι αυτό το σχολείο δεν εμπνέει το μαθητή!

Αν τον ενέπνεε δεν θα έτρεχε μία με τα greeklish…


* Η Ελένη Νικολαΐδου είναι ιστορικός, συντονίστρια του εκπαιδευτικού ενημερωτικού δικτύου alfavita.gr




ΕΡΓΑΣΊΕΣ

1 Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του κειμένου και πώς αυτό επιβεβαιώνεται;

2 Ποιο είναι το θέμα και ποια η κατευθυντήρια ιδέα σε αυτό το κείμενο;

3 Με ποια επιχειρήματα η συντάκτρια τεκμηριώνει τις θέσεις της;

4 Να γράψετε ένα άρθρο για τη σχολική εφημερίδα στο οποίο θα εκθέτετε τις προσωπικές σας απόψεις για τη χρησιμοποίηση των  greeklish. Πιστεύετε ότι αλλοιώνουν την ελληνική γλώσσα ή όχι και γιατί;


Τρίτη 9 Οκτωβρίου 2012

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ














Εργασίες

1 Ποιες κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες αναγνωρίζετε στα παραπάνω διαφημιστικά;

2 Για ποιο λόγο προκαλείται γέλιο στις διαφημίσεις αυτές; Τι θα συνέβαινε αν οι ήρωες χρησιμοποιούσαν την πρότυπη γλώσσα; Τι θα συνέβαινε αν εναλλάσσονταν οι ρόλοι στο βίντεο; Ποιος ο ρόλος της γλωσσικής ποικιλότητας σε αυτό;

3 Μέσω των συγκεκριμένων διαφημίσεων κατασκευάζονται συγκεκριμένου τύπου γονείς και παιδιά. Πώς συνδυάζεται η κοινωνική γλωσσική ποικιλία με άλλα συμβολικά στοιχεία ( ντύσιμο, σημειολογία σώματος, περιβάλλον ) στη δημιουργία ταυτοτήτων στα παραπάνω διαφημιστικά;

4 Ποιες γνώσεις προυποτίθεται πως έχουν οι αποδέκτες των διαφημίσεων αυτών σε σχέση με τη γλωσσική ποικιλότητα; Ποια στερεότυπα κατασκευάζονται και χρησιμοποιούνται στα συγκεκριμένα διαφημιστικά;

5 Πώς αξιοποιείται η γλωσσική διαφορά για να κατασκευάσει τι είδους κόσμους; Τι είδους γνώσεις για τη γλώσσα θα βοηθήσουν τους αποδέκτες αυτών των μηνυμάτων να σταθούν κριτικά απέναντι σε αυτά;

6 Τι προιόντα προωθούνται με αυτούς τους τρόπους και σε ποιους απευθύνονται; Γιατί για τα συγκεκριμένα προιόντα επιλέγεται η συγκεκριμένη γλωσσική ποικιλία;

7  Τι προτείνεται ως το ιδανικό κάθε φορά μέσο για να γεφυρωθεί το χάσμα των γενεών ;  Ποιες αξίες και στάσεις προβάλλονται μέσω αυτών των επιλογών;

                                                               * * *

Δείτε την εκπομπή  Το κουτί της Πανδώρας με θέμα ΤΗ ΓΛΏΣΣΑ ΤΩΝ ΝΈΩΝ






Δείτε   άλλο ένα βίντεο για τη γλώσσα των νέων
http://www.greektube.org/content/view/100822/2/






cool-cartoon-4863013.png


\

Κείμενο 1
Το επίπεδο της γλώσσας των νέων, ειδικότερα, συναρτάται, αφενός μεν προς τα γενικότερα ενδιαφέροντά τους, αφετέρου δε προς την ίδια την αντίληψη και γνώση που έχουν της γλώσσας μας. Χωρίς να γενικεύουμε, όπως λαθεμένα νομίζω συμβαίνει συχνά, η έλλειψη ευαισθησίας, γνώσης, αγάπης, άρα και ενδιαφέροντος για τη γλώσσα, που παρατηρείται σε πολλούς νέους μας –όχι όλους, το επαναλαμβάνω–, είναι φυσικό να παράγει και χαμηλής ποιότητας γλώσσα. Θέλω να τονίσω ωστόσο δύο πλευρές αυτού του θέματος: Πρώτον, δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση ανάμεσα στη γενικότερη χρήση της γλώσσας από τους νέους και στον κώδικα που χρησιμοποιούν πολλοί από τους νέους σε ορισμένες μορφές της επικοινωνίας τους. Η «φοιτητική αργκό» λ.χ. ή η «αργκό των μηχανόβιων» είναι ειδικοί κώδικες επικοινωνίας που δεν μπορεί να τις παίρνουμε ως μέτρο κρίσεως της γλωσσικής ικανότητας των νέων, αφού οι ίδιοι σε άλλες μορφές επικοινωνίας τους εμφανίζουν άλλη μορφή γλώσσας, πολύ διαφορετική και πολύ καλύτερη. Το πρόβλημα με τη γλώσσα των νέων είναι άλλο: πόσο καλά, σε έκταση και σε βάθος, διδάσκονται την ελληνική γλώσσα στο σχολείο; πόσο έχουν ασκηθεί στη χρήση της (στη σύνταξη διαφόρων κειμένων); και συγχρόνως ποια είναι τα ακούσματα και τα διαβάσματά τους στη γλώσσα; Γιατί, βεβαίως, η γνώση και η χρήση της γλώσσας είναι απόρροια της γλωσσικής εμπειρίας μας (διαβάσματα-ακούσματα) και του βαθμού συνειδητοποίησης των μηχανισμών λειτουργίας της (διδασκαλία της γλώσσας στο σχολείο).
                                                                 Γ. Μπαμπινιώτης, Η Γλώσσα ως Αξία, Gutenberg,
    Κείμενο 2
  Δεν είναι λίγοι οι επικριτές των νεανικών «πειραματικών νεολογισμών», φιλόλογοι αλλά και οι ίδιοι οι γονείς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι αποδυναμώνεται η ελληνική γλώσσα. «Μπορεί η γλώσσα να είναι ζωντανός οργανισμός και να αφομοιώνει τους νεωτερισμούς και τις όποιες επιδράσεις, να προσαρμόζεται στις εξελίξεις, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι και το ιδανικό. Είναι σαν να προσαρμόζεται ο άνθρωπος, ένας ζωντανός οργανισμός στα μεταλλαγμένα τρόφιμα. Αυτό έχει κόστος. Το ίδιο συμβαίνει και στη γλώσσα», υποστηρίζει στην «Κ» ο φιλόλογος κ. Σάκης Ανδρουλάκης και εξηγεί ότι «η εκτεταμένη χρήση της αργκό έχει αντίκτυπο στον πολιτισμό, διότι όταν η γλώσσα γίνεται πιο φτωχή, τότε και η σκέψη γίνεται πιο φτωχή, αφού η σκέψη αντικατοπτρίζεται στη γλώσσα και αντιστρόφως. Ετσι, επιφανειακό λεξιλόγιο ισοδυναμεί με επιφανειακή σκέψη. Επομένως, είναι χρέος του εκπαιδευτικού να μεταδώσει στους μαθητές του τη δύναμη της ποιότητας του λόγου και να μην υποτιμήσει το πρόβλημα της αργκό».
 Ωστόσο, αρκετοί γλωσσολόγοι υποστηρίζουν το αντίθετο, ότι δηλαδή η γλώσσα εμπλουτίζεται και ζωντανεύει και άρα δεν κινδυνεύει να αλλοιωθεί. «Δεν παθαίνει τίποτα η ελληνική γλώσσα από τις παρεμβάσεις που επιχειρούν οι νέοι και αυτή είναι μία θέση διατυπωμένη από την πλειονότητα των ειδικών επιστημόνων», λέει στην «Κ» η κ. Μαρία Θεοδωροπούλου, λέκτορας στο ΑΠΘ και επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας, στο τμήμα Γλωσσολογίας. «Οι περισσότεροι γλωσσολόγοι όταν αναφέρονται στη γλώσσα των νέων μιλούν για μια γλώσσα δημιουργική, που μπορεί να υιοθετείται και από μεγαλύτερες ηλικίες ως ένδειξη νεανικότητας. Οι νέοι είναι ζωντανοί σε όλα τους, νιώθουν την ανάγκη να διαφοροποιηθούν, οπότε η «κοινωνιόλεκτός τους» είναι δείκτης ταυτότητας και συνοχής της παρέας. Είναι άλλο η κοινή νέα ελληνική που χρησιμοποιούμε και άλλο η γλώσσα που χρησιμοποιούμε στην παρέα. Φυσικά, οι νέοι έχουν την ευελιξία να μη χρησιμοποιούν αργκό σε επίσημες περιστάσεις».

Εργασία
   Ποιες απόψεις διατυπώνονται στα δύο κείμενα σχετικά με τη γλώσσα των νέων και με ποια επιχειρήματα τεκμηριώνονται;

Κείμενο 3

                                      
    Οι νέοι όχι μόνο δεν πάσχουν από λεξιπενία, αλλά έχουν γλώσσα πλούσια και συνεχώς ανανεούμενη. Απλώς, είναι άλλη από αυτήν που μιλάνε οι μεγάλοι. Δεν λέμε και τίποτα καινούργιο. Από την εποχή της boom generation (της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς εφήβων στις δυτικές κοινωνίες), το φαινόμενο μιας ιδιαίτερης γλώσσας για τη νεολαία έχει γιγαντωθεί. Οι τινέιτζερ -και δεν μιλάμε μόνο για τους Αμερικανούς, αλλά και για τους Αγγλους, τους Γάλλους, ακόμη και για τους Έλληνες τεντιμπόηδες- επιχειρούσαν να διαφοροποιηθούν από τους ενηλίκους και μέσω της γλώσσας. Η αργκό είναι ανατρεπτική και επιχειρεί να σοκάρει, οπότε υπήρχε (και, φυσικά, υπάρχει) ευρύτατη χρήση υβρεολογίου, μόνο που σήμερα ελάχιστοι γονείς σοκάρονται αν το παιδί τους πει «και γαμώ» αντί για «σού- περ» ή «επικό!» Αυτοί που όντως σοκάρονται ακόμη (οι παππούδες, π.χ., ή οι καθηγητές των θρησκευτικών) είναι αυτοί που καταγγέλλουν τη νέα γενιά για το φτωχό της λεξιλόγιο.
     Όσο οι έφηβοι χωρίζονται σε υποομάδες, η γλώσσα τους θα αποκτά και περισσότερο πλούτο – αφού αλλιώς μιλάνε οι γκοθάδες, αλλιώς οι emo, αλλιώς οι φανατικοί φίλαθλοι, αλλιώς οι γκέιμερ, οι σκέιτερ, οι μοδάτες κ.ο.κ.
Το βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας των νέων είναι ότι εκφράζει και εκφράζεται μέσα στην «παρέα», το δίκτυο των συνομηλίκων. Κατά συνέπειαν, δεν υπάρχει μια ενιαία γλώσσα· κάθε παρέα έχει δικό της κώδικα επικοινωνίας, που μπορεί να τον «αρπάξει» μια άλλη παρέα και μετά μια άλλη, μέχρι που κάποιες εκφράσεις να υιοθετηθούν από μεγάλο μέρος της νεολαίας, ειδικά με την εξέλιξη της τεχνολογίας της επικοινωνίας.
   Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Απ’ την άλλη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και  από τα ενήλικα χρόνια.
   Η ατυχία της σημερινής νεολαίας είναι ότι οι ενήλικοι αρπάζουμε τη γλώσσα της και τη χρησιμοποιούμε ευρύτατα. Μια ενδιαφέρουσα έρευνα για τη γλώσσα, που έκανε η ALCO το 2005 για το Ινστιτούτο Επικοινωνίας, ρωτούσε Έλληνες 16-56 ετών ποια λέξη θα χρησιμοποιούσαν για να αντιδράσουν σε κάτι αναπάντεχο: Το 20% δήλωσε ότι προτιμά τη λέξη «έμεινα», το 13% το «κουφάθηκα», το 5% το «καράφλιασα», το 25% το «απίστευτο» και μόλις το 15% το «εξεπλάγην» ή το «εκπλήσσομαι»! Το συμπέρασμα; Το «απίστευτο» έχει εισχωρήσει βαθιά στην καθομιλουμένη των ενηλίκων· άλλο συμπέρασμα, λίγο άσχετο, είναι ότι το «καράφλιασα» είναι πλέον «πασέ», ή μήπως πρέπει να πω λαστ γίαρ;
     Από την άλλη, οι σημερινοί 16άρηδες έχουν στη διάθεσή τους όλο τον γλωσσικό πλούτο που δημιουργήσαμε εμείς οι παλαιότεροι 16άρηδες. Η εξέλιξη της γλώσσας έχει φέρει και εξέλιξη στη νεανική αργκό, και έτσι, π.χ., το παλιότερο «Την κάνω» = φεύγω, έχει γίνει «τηγκανά», ενώ το «τζάμι» = τέλειο, σούπερ, έχει παραλλαχθεί επιτυχέστατα σε «τζαμάουα», αλλά και στο «τζαμιροκουάι» (που αποτελεί και αναφορά στον γνωστό μουσικό)!
     Εκτός από εκφράσεις που ήταν κάποτε υπερβολικά της μόδας και τώρα ακούγονται ξεπερασμένες (βλέπε το «καράφλιασα» πιο πάνω ή το «ιν»), οι παλιές καλές αργκό, όπως το «φυτό», το «ούτε με σφαίρες» ή το «φάγαμε πακέτο», αλλά και τα ποδανά (η λέξη ειπωμένη ή γραμμένη ανάποδα, π.χ., ο λοστρέ = ο τρελός) αποτελούν την κληρονομιά που αφήνουμε στη γλώσσα εμείς της γενιάς των 80s. Δίπλα σ’ αυτήν, σήμερα, οι πιτσιρικάδες έχουν συμπληρώσει έναν ολόκληρο κατάλογο από ξένες λέξεις, ξενικής έμπνευσης λέξεις, λέξεις του διαδικτύου, λέξεις της εποχής της επικοινωνίας (που χρησιμοποιούν στο msn, στα chat rooms και στην αποστολή sms).
  Το παγκόσμιο χωριό έχει φέρει την αγγλική γλώσσα και την αγγλική αργκό μέσα στα ελληνικά σπίτια – και έτσι δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει το φαινόμενο, ειδικά αφού εδώ και χρόνια αρκετοί ενήλικοι χρησιμοποιούμε το «Θα σε πάρω πίσω» (Ι will call you back) ή το «a.s.a.p.» (as soon as possible = το συντομότερο δυνατό). Από την άλλη, τα chat rooms και τα blogs ορισμένες φορές «έκοβαν» αυτόματα τις υβριστικές εκφράσεις· κι έτσι έχει δημιουργηθεί μια σειρά από λέξεις που μοιάζουν με τις βρισιές, αλλά περνάνε από τη… λογοκρισία.
   Τα ΜΜΕ παίζουν, φυσικά, το ρόλο τους σ’ αυτό το γαϊτανάκι της γλώσσας: α) Δανείζουν λέξεις στη νεολαία· έτσι, ο «Μαέβιους» είναι αναφορά στην εκπομπή των Α.Μ.Α.Ν., ο Τζακ Μπάουερ αποτίει φόρο τιμής στην τηλεοπτική σειρά «24», ενώ το «Μαμαλάκης» χαρακτηρίζει τον καλοφαγά κ.ο.κ. β) Δανείζονται λέξεις από τη νεολαία, βλέπε τον Τζίμη των «10 μικρών Μήτσων». Αυτό αυξάνει το κύρος της γλώσσας της νεολαίας, αλλά τείνει να περιορίσει τον ανατρεπτικό της χαρακτήρα. Από την άλλη, χάρη στην τηλεόραση, αλλά και στα «νεανικά» περιοδικά, οι εκφράσεις της νεολαίας δεν έχουν πια σύνορα· κι έτσι, από την Καρδίτσα ως την Ξάνθη η πιτσιρικαρία μπορεί να φωνάξει χαρωπά: «Δεν υπάρχει!»                                                                                        
                                                                                          Γιάννης Ανδρουτσόπουλος

ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1  Για ποιους λόγους οι νέοι χρησιμοποιούν μια «δική» τους, ιδιότυπη γλώσσα, σύμφωνα με το παραπάνω κείμενο;

2  Να συγκρίνετε τα κείμενα 1 και 3 ως προς το ύφος. Τι παρατητείτε;




 

Κυριακή 7 Οκτωβρίου 2012

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

                             Υπέρ της γλωσσικής τεχνολογίας

    Σε δημόσιες ομιλίες μου για τη γλώσσα το πρόβλημα που τίθεται τα τελευταία χρόνια, πιεστικά, σε ένταση και με έναν αγωνιώδη θα έλεγα τρόπο, είναι αν η γλώσσα μας και γενικότερα οι ομιλούμενες γλώσσες κινδυνεύουν από την όλο και μεγαλύτερη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών (Η/Υ) στην επικοινωνία του σύγχρονου ανθρώπου. Το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι εγκαταλείπουν το στυλό ή το μολύβι ή την ζωντανή ομιλία για να γράψουν το κείμενό τους απευθείας στον Η/Υ, το ότι η επικοινωνία για πολλούς, ιδιαίτερα νέους ανθρώπους, γίνεται με ανταλλαγή μηνυμάτων σε υπολογιστές και με «ηλεκτρονικό ταχυδρομείο», το γεγονός ότι έγγραφα, μελέτες και ολόκληρα βιβλία περνούν από την έντυπη στην ηλεκτρονική μορφή, όλα αυτά έχουν θορυβήσει πολλούς που θεωρούν ότι βαθμηδόν θα μειωθεί σημαντικά ­ αν δεν αχρηστευθεί ­ η ικανότητα και η επιθυμία της ζωντανής και επαρκούς χρήσης της γλώσσας.
    Ειδικά για την ελληνική γλώσσα, επειδή πολλές εντολές του Η/Υ και μεγάλο μέρος της πληροφορικής δηλώνεται στην αγγλική γλώσσα κι επειδή ακόμη το λατινικό αλφάβητο έχει ­ μέσω της Αγγλικής και άλλων γλωσσών ­ επικρατήσει στα προγράμματα, όπως ­ για λόγους ευκολίας ­ έχει επικρατήσει πλήρως στους Η/Υ το μονοτονικό (ή και το ατονικό) σύστημα, πιστεύεται επιπλέον ότι η εκτεταμένη χρήση του Η/Υ γίνεται εφαλτήριο για την βαθμιαία επιβολή της αγγλικής γλώσσας και του λατινικού αλφαβήτου εις βάρος της Ελληνικής και του ελληνικού αλφαβήτου.
    Πόσο ευσταθούν αυτοί οι φόβοι έστω και στην υπερβολή τους; Μήπως υπάρχει πραγματικός κίνδυνος όσο μεγαλώνει η σχέση των νέων και η βαθμιαία εξάρτησή τους από τον υπολογιστή; Μπορείς και να χρησιμοποιείς πολύ τον Η/Υ για την επικοινωνία σου και να διατηρείς αλώβητη τη γλωσσική σου ικανότητα; Δύνασαι «δυσί κυρίοις δουλεύειν»; Ή μήπως πρόκειται, στην ουσία, για κινδυνολογία και ψευδοπρόβλημα;
    Η άποψη που υποστηρίζω, εξακολουθώντας ο ίδιος να γράφω τα κείμενά μου με στυλό αλλά και έχοντας πολύ και από παλιά ασχοληθεί με ηλεκτρονικά προγράμματα της γλώσσας, είναι ότι η γλωσσική τεχνολογία, το τι μπορείς να κάνεις με τις δυνατότητες επεξεργασίας της γλώσσας που προσφέρει ο Η/Υ, είναι υπέρ και όχι εναντίον της γλώσσας. Θα δικαιολογήσω, με πολλή συντομία, αυτή τη θέση.
Τι μπορεί να προσφέρει στη γνώση και τη χρήση της γλώσσας η σύγχρονη τεχνολογία της γλώσσας (language engineering); Πολλά, σπεύδω να πω.
    Η τεχνολογία της γλώσσας μπορεί πρώτα-πρώτα, μέσω της μηχανικής μετάφρασης και διερμηνείας, να στηρίξει τόσο τις μικρές εθνικές γλώσσες, «τις γλώσσες εν κινδύνω», όσο και τη γενικότερη γλωσσική επικοινωνία, ώστε να περιοριστεί η «μονοκρατορία» της μιας ξένης γλώσσας εις βάρος όλων των άλλων γλωσσών, εις βάρος της ατομικής αλλά και της εθνικής γλωσσικής ταυτότητας.
    Πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι, παράλληλα προς τους συμβατικούς τρόπους κατάκτησης της μητρικής γλώσσας, η τεχνολογία της γλώσσας μπορεί να βοηθήσει αποφασιστικά στο να δημιουργηθεί από ανθρώπους που διαθέτουν γνώση και φαντασία πιο ενδιαφέρουσα, πιο θελκτική (ιδίως για παιδιά αλλά και μεγάλους), πιο πλούσια, πιο γόνιμη, πιο συστηματική, συχνά και πιο έγκυρη και, οπωσδήποτε, πιο αποτελεσματική γνώση της μητρικής γλώσσας.
    Και είναι αρχή της γλωσσικής επιστήμης ότι όσο καλύτερα γνωρίζει κανείς τη γλώσσα του, τόσο περισσότερο την αγαπάει, την νοιάζεται και την υπερασπίζει. Τα «γλωσσικά κάστρα», είναι γνωστό, πέφτουν «από μέσα», από την αδιαφορία, την άγνοια και την συνακόλουθη κατάπτωση μιας γλώσσας. Ο πληροφορικός της γλώσσας μαζί με τον γλωσσολόγο και τον εκπαιδευτικό μπορούν να «κάνουν θαύματα» στον τομέα της υποστήριξης της διδασκαλίας της γλώσσας (λεξικά, γραμματική - σύνταξη, ορθογραφία, ύφος, ποικίλη γλωσσική βοήθεια), μέσα και, κυρίως, έξω από την τάξη.
    Η εκπαιδευτική τεχνολογία της γλώσσας μπορεί να αποδειχθεί το κλειδί για τη λύση βασικών προβλημάτων της γλωσσικής εκπαίδευσης σύμφωνα με τις σύγχρονες απαιτήσεις της επικοινωνιακής γλωσσολογίας και της γλωσσολογίας του κειμένου. Το ίδιο φυσικά ισχύει και στην υποστήριξη της εκμάθησης των ξένων γλωσσών. Η καταπολέμηση της μιας ξένης γλώσσας επιτυγχάνεται όταν είναι εύκολη και δυνατή η πρόσβαση σε περισσότερες ξένες γλώσσες. Κι αυτό προϋποθέτει μείωση του χρόνου εκμάθησης της ξένης γλώσσας και αύξηση της αποτελεσματικότητας στη μέθοδο διδασκαλίας.
    Να μια νέα πρόκληση για την τεχνολογία της γλώσσας, που ήδη έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο στον τομέα αυτόν. Κι ακόμη υπάρχει καλύτερη «άμυνα» για τις μικρές εθνικές γλώσσες από τη μετάφραση; Τη γρήγορη, την αξιόπιστη και την πολύγλωσση μηχανική μετάφραση, με όλα τα προβλήματα και τους περιορισμούς που γνωρίζουν οι ειδικοί ότι έχει η αυτόματη μετάφραση. Στην «ηθική της γλώσσας» η μετάφραση (συμβατική ή μηχανική) είναι κύρια μορφή προστασίας των «γλωσσών εν κινδύνω».
    Τελειώνω με τις εξής σκέψεις, τις οποίες διατυπώνω επιγραμματικά και κάπως δογματικά:
(α) Η τεχνική των Η/Υ από πλευράς πολιτισμού και ποιότητας ζωής, στην οποία περιλαμβάνεται και η ποιοτική χρήση της γλώσσας, μπορεί να σημάνει ό,τι το πέρασμα του ανθρώπου από το ωμό στο ψημένο κρέας: Ριζική αλλαγή στην πρόσκτηση και μετάδοση της γνώσης με ασύλληπτες έως τώρα αλλαγές στην Παιδεία και τη Γλώσσα.
(β) Ο τεχνολόγος, ιδίως ο τεχνολόγος της γλώσσας, στα πλαίσια μιας «ηθικής της γλώσσας» που πρέπει να διέπει τις επικοινωνιακές μας σχέσεις, μπορεί να αποδειχθεί ο κατ' εξοχήν ανθρωπιστής επιστήμονας, ο πιο άδολος και πρακτικά ο πιο αποτελεσματικός. Αυτός που μπορεί να βοηθήσει τον σύγχρονο άνθρωπο όχι μόνο να διαφυλάξει αλλά και να αναπτύξει τη μητρική του γλώσσα, δηλ. την εθνική και ατομική του φυσιογνωμία.
(γ) Η τεχνολογία της γλώσσας, μέσα από την τεχνολογία της εκπαίδευσης, μπορεί να βελτιώσει ριζικά την ποιότητα της γλωσσικής επικοινωνίας του ανθρώπου τόσο στη μητρική όσο και στις ξένες γλώσσες, που θα πει να βοηθήσει να γίνει πιο έντιμη και πιο ειλικρινής η συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο μέσα και έξω από τον τόπο του.
                                                              Γ. ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ



Εργασίες 

1  Ποια είναι η θέση του συγγραφέα στο παραπάνω κείμενο και με ποια επιχειρήματα τη στηρίζει;

2   Ποιος είναι ο ρόλος των ερωτήσεων στην τρίτη παράγραφο του κειμένου;

Τρίτη 2 Οκτωβρίου 2012

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες

       Η γεωγραφική διαστρωμάτωση συνίσταται σε δύο μορφές ποικιλιών:  τις διαλέκτους και τα ιδιώματα. Με τον όρο τοπικό ιδίωμα    δηλώνεται μία    γλωσσική γεωγραφική ποικιλία με κοινά χαρακτηριστικά,  η οποία διαφέρει από τις άλλες γεωγραφικές ποικιλίες,  αλλά ο βαθμός απόκλισής της είναι μικρός και περιορίζεται συνήθως στη φωνητική ή το λεξιλόγιο.  Η διάλεκτος αφορά σε γεωγραφικές ποικιλίες μεγαλύτερης διαφοροποίησης από τις υπόλοιπες ή σε ένα σύνολο τοπικών ιδιωμάτων. Με άλλα λόγια και οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα είναι τοπικές μορφές γλώσσας,  οι οποίες διαφέρουν από τις άλλες μορφές της ίδιας γλώσσας· η διαφορά είναι ότι οι διάλεκτοι  παρουσιάζουν μεταξύ τους μεγαλύτερες διαφορές,  ενώ τα ιδιώματα,  τα οποία αποτελούν υποκατηγορία της διαλέκτου,  εμφανίζουν μικρότερες αποκλίσεις από τις υπόλοιπες ιδιωματικές μορφές.
       Ποια είναι, όμως, η επίσημη ποικιλία μιας γλώσσας; Οι γλωσσολόγοι προτιμούν τον όρο “επίσημη διάλεκτος” αντί του συνηθισμένου “επίσημη γλώσσα”, θεωρώντας ότι μια γλώσσα μπορεί να αποτελείται από πολλές διαφορετικές διαλέκτους, μία από τις οποίες είναι και η επίσημη, η οποία μάλιστα δεν υπερέχει σε τίποτε από τις άλλες γεωγραφικές ή κοινωνικές διαλέκτους. Μία γλωσσική διάλεκτος αναδεικνύεται επίσημη όχι από συνειδητή επιλογή. Είναι συνήθως η διάλεκτος που χρησιμοποιούν οι ανώτερες τάξεις ή οι κάτοικοι της πρωτεύουσας μιας χώρας εξαιτίας της πολιτικής και πολιτιστικής σημασίας που έχει η πρωτεύουσα ως το κέντρο όπου λαμβάνονται οι πολιτικές αποφάσεις, αλλά και το κέντρο όπου λειτουργούν τα περισσότερα μορφωτικά ιδρύματα, πανεπιστήμια, ακαδημίες,εκδοτικοί οίκοι, τα οποία αναλαμβάνουν την τυποποίηση της εθνικής γραπτής γλώσσας συντάσσοντας επίσημες γραμματικές και λεξικά. Η γνώση και η χρήση της επίσημης αυτής διαλέκτου προσθέτει κύρος καθώς και δυνατότητα κοινωνικής ανόδου, αφού είναι το πρότυπο της ομιλίας των μορφωμένων. Είναι η γλώσσα των δικαστηρίων, του σχολείου, των επίσημων συγκεντρώσεων, του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης κ.ο.κ.
Όπως συμφωνούν πολλοί κοινωνιογλωσσολόγοι, που έχουν μελετήσει ένα μεγάλο μέρος από τις γλώσσες του κόσμου, καθώς και τις ποικιλίες τους, δεν υπάρχει γλωσσολογική αιτία που να αναγνωρίζει μια γλώσσα ή γλωσσική της ποικιλία ανώτερη από μια άλλη. Όλες είναι εξίσου εκφραστικές, λογικές και κατάλληλες για να καλύπτουν τις ανάγκες της επικοινωνίας των ανθρώπων που τις χρησιμοποιούν ανάλογα με την κοινωνική περίσταση.
     Πολλοί πιστεύουν ότι η επίσημη διάλεκτος είναι η κανονική γλώσσα και ότι όλες οι άλλες ποικιλίες είναι αποκλίσεις από τη νόρμα, είναι φθορές της επίσημης γλώσσας, που οφείλονται σε άγνοια, αμέλεια ή ανοησία. Άρα, όπως πιστεύουν, το να χρησιμοποιείς την επίσημη διάλεκτο είναι το “σωστό”, ενώ το να χρησιμοποιείς μια άλλη διάλεκτο είναι το “λάθος”. Οι χαρακτηρισμοί “σωστή-λάθος”, “καλή-κακή” για τη γλώσσα έχουν να κάνουν με κοινωνικά κριτήρια παρά με γλωσσολογικά. Είναι, δηλαδή, χαρακτηρισμοί για τον ομιλητή και όχι για την ομιλία. (P.Trudgill).
Όπως είπαμε και πιο πριν, το πρόβλημα με την αντίληψη αυτή για την επίσημη διάλεκτο, υπάρχει όταν αυτός που κρίνει έναν ομιλητή, έχει στα χέρια του κάποια εξουσία. Ένα παράδειγμα είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείται μέσα στη σχολική τάξη. Ποια διάλεκτο χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός και ποια οι μαθητές; Όλοι οι μαθητές χρησιμοποιούν την ίδια διάλεκτο; Είπαμε, όμως, ότι όλοι οι ομιλητές μιας γλώσσας δεν χρησιμοποιούν την ίδια διάλεκτο, αλλά ανάλογα με τη γεωγραφική ή την κοινωνική τους προέλευση χρησιμοποιούν την αντίστοιχη. Το κρίσιμο ζήτημα εδώ είναι η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στη γλώσσα των μαθητών, ποια συμπεράσματα βγάζουν και πώς αξιολογούν τους μαθητές από τη γλώσσα τους.
     Η διάλεκτος που χρησιμοποιείται στο σχολείο είναι η επίσημη. Σ’ αυτή τη διάλεκτο είναι γραμμένα τα σχολικά βιβλία, αυτή χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί μέσα στην τάξη. Αναγκαστικά και οι μαθητές προσπαθούν να προσαρμόσουν το λόγο τους, αυτόν το λίγο λόγο που αρθρώνουν μέσα στην τάξη, στην επίσημη διάλεκτο. Μπορούν, όμως, το ίδιο εύκολα όλοι οι μαθητές να προσαρμοστούν στην επίσημη γλωσσική νόρμα του σχολείου; Υπάρχουν μαθητές που η γλώσσα τους δεν διαφέρει σχεδόν καθόλου από τη γλώσσα του σχολείου και έτσι χρειάζονται να κάνουν μικρότερη προσπάθεια για να προσαρμοστούν. Αυτοί ανήκουν στη μεσαία και ανώτερη κοινωνική τάξη. (Λέγοντας κοινωνική τάξη παίρνουμε σαν κριτήριο το οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας.) Υπάρχουν μαθητές που η γλώσσα τους απέχει πολύ από τη σχολική γλώσσα. Είναι τα παιδιά που ανήκουν στην εργατική τάξη. Έτσι, οι μαθητές που προέρχονται από τα προνομιούχα κοινωνικά στρώματα, ευνοούνται από το γλωσσικό περιβάλλον του σχολείου. Έχουν μεγαλύτερη άνεση στο να κατανοήσουν και να αναμεταδώσουν τις σχολικές γνώσεις. Αυτό θεωρείται, λανθασμένα, “φυσικό χάρισμα” και κερδίζουν από τους δασκάλους τους χαρακτηρισμούς όπως “επιμελής”, “καλός μαθητής”, “ευφυής”. Αντίθετα, όσοι προέρχονται από μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα πρέπει να διανύσουν μεγαλύτερη απόσταση για να προσαρμοστούν στο γλωσσικό κώδικα του σχολείου. Πρέπει να έρθουν σε ρήξη με το γλωσσικό κώδικα που έμαθαν να χρησιμοποιούν μέχρι τώρα από την οικογένειά τους, αφού το σχολείο υποβιβάζει στην κατηγορία του “λάθους” ή του “κατώτερου” όλες τις γλωσσικές διαλέκτους, κοινωνικές ή γεωγραφικές, που είναι διαφορετικές από τη δική του. Η δυσκολία των μαθητών αυτών να επικοινωνήσουν και να προσαρμοσθούν στο σχολικό γλωσσικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από τους καθηγητές ως “ανικανότητα”, “έλλειψη ευφυίας”, “τεμπελιά”, “αδιαφορία”. Έτσι, όπως κατέληξε ο Άγγλος κοινωνιογλωσσολόγος Basil Bernstein, η γλωσσική αποτυχία στο σχολείο, οδηγεί στη σχολική αποτυχία γενικώς.
     Όμως κανένας άνθρωπος, που είναι διανοητικά υγιής, δεν είναι άγλωσσος και κανένας δεν χρησιμοποιεί κατώτερη γλώσσα. Χρησιμοποιεί τη γλωσσική ποικιλία που εξυπηρετεί τις επικοινωνιακές του ανάγκες, ανάλογα με την περίσταση. Όλοι οι ομιλητές μπορούν να προσαρμοστούν στη γλωσσική ποικιλία που επιβάλλεται να χρησιμοποιήσουν, όταν και εάν βρεθούν σε ανάλογη περίσταση. Άλλος προσαρμόζεται πιο γρήγορα και άλλος πιο αργά, ανάλογα με τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στην προσωπική του ιδιόλεκτο και τη γλωσσική ποικιλία που χρειάζεται να χρησιμοποιήσει, ανάλογα, όπως είπαμε, με την κοινωνική περίσταση της επικοινωνίας.
    Αυτό φαίνεται, αν συγκρίνουμε τη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι μαθητές μέσα στη σχολική τάξη και τη γλώσσα τους, όταν βρίσκονται έξω από την τάξη. Έξω από την τάξη όλοι οι μαθητές έχουν τη γνώμη τους που την εκφράζουν με το δικό τους τρόπο. Ακόμα και οι μαθητές που, από φόβο μήπως πουν κάτι λάθος ή το πουν με λάθος τρόπο, μένουν τελείως αμίλητοι μέσα στην τάξη, όταν βρεθούν έξω από αυτή, σε φιλικό περιβάλλον, εκφράζονται ελεύθερα και μάλιστα με περίσσεια λόγου

                                     Μ Αθανασιος. Λέκτορας Πανεπιστημίου Αιγαίου

Εργασίες
Αφού μελετήσετε το παραπάνω κείμενο να απαντήσετε στις ερωτήσεις. 
1 Πότε μια διάλεκτος αναδεικνύεται ως επίσημη γλώσσα και ποια οφέλη προκύπτουν από τη χρήση της;
2 Πώς αντιμετωπίζουν πολλοί τις αποκλίσεις από την «επίσημη γλώσσα» ; Ποια προβλήματα δημιουργεί αυτή η αντίληψη τους στο σχολείο;
3 Ποια είναι η θέση του συγγραφέα για τη χρήση των γλωσσικών ποικιλιών και με ποια επιχειρήματα τη στηρίζει;
Παραγωγή λόγου

Πού οφείλεται η εξαφάνιση των διαλέκτων στην εποχή μας;

Ποια είναι η σημασία διατήρησης των διαλέκτων;